Ο προβληματισμός αυτής της εργασίας, εστιάστηκε κατά κύριο λόγο γύρω από τη διδακτική αξία της παράδοσης και τον τρόπο που μπορούν να ερμηνευτούν τα διδάγματά της. Επιχειρήθηκε να βρεθούν οι αντιστοιχίες με το σήμερα και πώς μπορούν αυτές να αξιοποιηθούν από ένα σύγχρονο νέο αρχιτέκτονα.

Παρά τη δυσκολία του εγχειρήματος, έγινε προσπάθεια για να διατυπωθεί η πρόταση για μία σύγχρονη αρχιτεκτονική επέμβαση σε έναν παραδοσιακό οικισμό, που στην προκειμένη περίπτωση είναι το Φοινίκι Θεσπρωτίας.

Η προτεινόμενη αρχιτεκτονική επέμβαση στο Φοινίκι, έχει σαν στόχο να αποτελέσει την απαρχή μίας προσπάθειας για την προώθηση της ιστορικής αλλά και φυσικής προστασίας της Θεσπρωτίας.

Καθ' όλη τη διερευνητική διαδικασία, επιχειρήθηκε η κατανόηση της  βαθύτερης σημασίας της παράδοσης ως μνήμη που μπορεί να σταθεί χρήσιμη στη σύγχρονη ζωή.

Σε αυτήν την αναζήτηση, το Φοινίκι αποδείχθηκε ένα πολύτιμο μοντέλο σπουδής της ελληνικής λαϊκής αρχιτεκτονικής και των διαχρονικών αξιών που ενυπάρχουν σε αυτή, υποδεικνύοντας έτσι μία ορθή κατεύθυνση για τη δημιουργία ουσιαστικής σύγχρονης αρχιτεκτονικής.

Με μία πρώτη ματιά, εκείνο που γοητεύει στο Φοινίκι, είναι οι όψεις των κτιρίων, τα εξωτερικά μορφολογικά χαρακτηριστικά, το πώς δηλαδή φαίνονται τα πράγματα.

Ωστόσο, ένα χρήσιμο συμπέρασμα που βγήκε μέσα από τον προβληματισμό και την επιτόπου παρατήρηση, είναι ότι η ουσία, η αλήθεια δεν βρίσκεται τόσο στην εξωτερική εμφάνιση, αλλά στις σχέσεις που καθορίζουν τον τρόπο που τα πράγματα συγκροτούνται.

Αυτός ήταν ο λόγος που η έρευνα δεν εστιάστηκε τόσο στη μορφή των πραγμάτων, αλλά στη δομή τους, δηλαδή εκείνο το σύνολο σχέσεων που καθορίζουν τη διάρθρωση των επιμέρους έτσι ώστε να συγκροτούν ένα συνεκτικό οικιστικό σύνολο.

Το Φοινίκι στέκει σήμερα σιωπηλό, σχεδόν ακατοίκητο. Ωστόσο, το πέρασμα του χρόνου του έχει προσδώσει ένα αξιόλογο αισθητικό και ιστορικό περιεχόμενο.

Ο οικισμός αποτελεί ένα πολύ καλά διατηρημένο και αντιπροσωπευτικό δείγμα της λαϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Θεσπρωτίας, ενώ χαρακτηρίζεται από μεγάλη εκπαιδευτική αξία, καθώς αποτελεί έναν πυκνωτή αρχέτυπων νοημάτων,  διασώζοντας ως τις μέρες μας ποιότητες όπως η απλότητα, η σεμνότητα, η γνησιότητα, η οικονομία των υλικών, η γυμνή καθαρότητα και ο ορθολογισμός.

Ο εντοπισμός της απομονωμένης θέσης σημαντικών κτιρίων, όπως η εκκλησία, το ελαιοτριβείο και το αρχοντικό Θεολογή, έτσι όπως αυτά στέκουν όλα στο ύψωμα απέναντι από τον οικισμό, τη Ράχη, καθώς επίσης η ύπαρξη ελεύθερου κοινοτικού χώρου σε άμεση γειτνίαση μαζί τους,  αποτέλεσε το ερέθισμα για τη συγκεκριμένη αρχιτεκτονική επέμβαση.

Προτείνεται, λοιπόν η αξιοποίηση της προνομιακής θέσης του ελεύθερου κοινοτικού χώρου για την κατασκευή σε αυτόν, ενός σύγχρονου κτιρίου, το οποίο θα στεγάζει τις λειτουργίες του Κέντρου Ιστορικών Μελετών Θεσπρωτίας (Κ.Ι.ΜΕ.ΘΕ.), ενός φορέα που δραστηριοποιείται ήδη στην περιοχή και που στεγάζεται ανεπαρκώς.

Ύστερα από διερεύνηση των λειτουργικών απαιτήσεων του Κ.Ι.ΜΕ.ΘΕ., διαπιστώθηκε πως προκύπτει μικρής κλίμακας κτιριολογικό πρόγραμμα, κάτι που διασφαλίζει πως οι νέοι κτιριακοί όγκοι δεν θα διαταράξουν την "αισθητική ατμόσφαιρα" ή το "πνεύμα" του τόπου. Παράλληλα ο αμιγώς ερευνητικός και εκπαιδευτικός χαρακτήρας της νέας χρήσης που προτείνεται για τον οικισμό είναι συμβατός με το ιστορικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η περιοχή.

Το Κ.Ι.ΜΕ.ΘΕ. μέσα από τον "ανοικτό" και εκπαιδευτικό χαρακτήρα του, μπορεί να γίνει πόλος ανάπτυξης και στήριξης ενός εναλλακτικού τουριστικού μοντέλου. Επιδίωξη του Κέντρου θα είναι η καλύτερη "προετοιμασία" του επισκέπτη, όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο θα δει και θα βιώσει τον μοναδικό χώρο της ευρύτερης περιοχής της Θεσπρωτίας.

Έγινε προσπάθεια εκλογίκευσης του υφιστάμενου κτιριακού και άμεσου περιβάλλοντος στην περιοχή μελέτης και ορθής ένταξης του νέου κτιρίου που θα στεγάσει τις λειτουργίες του Κ.Ι.ΜΕ.ΘΕ., δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στην αρμονική συνύπαρξή του με τον προϋπάρχοντα κτιριακό όγκο του οικισμού. Οι προστιθέμενες κτιριακές δομές που προτείνονται, κρίθηκε απαραίτητο να θεωρηθούν σε άμεση αλληλεξάρτηση με τα υφιστάμενα γειτονικά τους κτίρια, ως τμήματα ενός ενιαίου και οργανικού συνόλου. Ολόκληρη, έτσι η περιοχή μελέτης και τα κτίρια που στέκουν εκεί, μαζί με τις νέες κατασκευές, αντιμετωπίζονται σαν ένα μεγάλο κτιριακό σύνολο που αρθρώνεται από τη χωρική σχέση των επιμέρους χώρων - τόπων.

Προτεραιότητα δόθηκε στην ενοποίηση του συνόλου μέσα από το σχεδιασμό ενός υπαίθριου δικτύου κίνησης, το οποίο διέρχεται ανάμεσα από όλα τα κτίρια και τα συνδέει. Μέσα από τον προτεινόμενο αρχιτεκτονικό περίπατο, κύρια επιδίωξη είναι η ανάδειξη της θαυμάσιας οπτικής σχέσης ανάμεσα στην περιοχή επέμβασης και τα απέναντι κτίρια που συνθέτουν τον πυρήνα του οικισμού.

Ο σεβασμός της υφιστάμενης κλίμακας αποτέλεσε έναν παράγοντα που έπρεπε να ληφθεί σοβαρά υπόψη, προκειμένου να επιτευχθεί μία ήπια επέμβαση στο τοπίο. Το νέο κτίριο διασπάστηκε σε δύο μικρότερους κτιριακούς όγκους, αντί ενός ενιαίου μεγάλου όγκου, με άμεσο στόχο την ομαλότερη ένταξή του στην κλίμακα του οικισμού και την αρμονική συνύπαρξή του με το φυσικό τοπίο.

Ως γενικός κανόνας, επιχειρήθηκε να διατηρηθεί μία ισορροπία πλάτους-μήκους-ύψους των όγκων που εισάγονται στο ευαίσθητο τοπίο, με τα αντίστοιχα μεγέθη των υφιστάμενων κτιρίων. Καθοριστικοί παράγοντες για την τοποθέτηση των κτιριακών όγκων μέσα στη σύνθεση, αποτέλεσαν η προσαρμογή στην έντονη κλίση του φυσικού εδάφους και η αξιοποίηση του προσανατολισμού.

Με την ενεργοποίηση των εγκαταλελειμμένων υφιστάμενων κτιριακών δομών, οι νέες χρήσεις και διαμορφώσεις επιχειρείται να λειτουργήσουν σε συνεργασία με τις υπάρχουσες δομές της περιοχής. Η τελική αρχιτεκτονική πρόταση έτσι, στοχεύει στην αποφυγή της ύπαρξης λειτουργικής μονομέρειας, αλλά αντίθετα σε ένα λειτουργικό εμπλουτισμό και μία ποικιλία χρήσεων που θα εξασφαλίζουν ότι το νέο κτιριακό σύνολο μπορεί να λειτουργεί καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, συνθέτοντας μία ζωντανή ζώνη πολιτισμού και έρευνας μέσα στη Θεσπρωτία.

Τοποθεσία: Φοινίκι, Θεσπρωτία

Αρχιτεκτονική Μελέτη: Παναγιώτης Ζάκκας, Αρχιτέκτονας

Χρόνος Μελέτης: 2010